گفتگو با پروفسور جفری پارک، استاد علوم زمین‌شناسی و ژئوفیزیک دان
غییرات زمین، اقیانوسها را ناتوان کرده است
اوضاع جوی زمین روزبه‌روز با نوسان‌های زیادی همراه می‌شود و در این میان دانشمندان دست به هر اقدامی می‌زنند تا سرنخ‌هایی درباره علل این تغییرات پیدا کنند؛ تغییراتی که در سطوح جوی زمین در قرن‌ها و دهه‌های گذشته ایجاد شده، به اندازه چندهزار سال است. ازاین‌رو بسیاری از کارشناسان، انگشت اتهام را به سوی انسان و اقدامات مخرب انسانی نشانه رفته‌اند.
در سال‌های گذشته، دانشمندان و بخصوص محققان علوم زمین‌شناسی، عوامل گوناگونی را در فرآیند گرمایش زمین و تغییرات جوی بررسی کرده‌اند.
اقیانوسها یکی از این کانون‌های توجه به شمار می‌آید. این‌که اقیانوس‌های زمین تا چه میزان در انتشار و جذب دی‌اکسیدکربن نقش دارند، موجب طرح فرضیه‌های گوناگونی شده است. پروفسور جفری پارک، استاد علوم زمین‌شناسی و ژئوفیزیک در دانشگاه ییل از دانشمندان پیشرو در این عرصه به شمار می‌آید.
او بتازگی نتایج یک رشته تحقیقات جالب توجه را در زمینه نقش اقیانوسها در گرمایش زمین منتشر کرده است که با استقبال جوامع علمی جهان روبه‌رو شده است. او به این نتیجه رسیده که در مقایسه با چند دهه پیش، اقیانوس‌های زمین که نقش قابل توجهی در مقابله با گرمایش زمین داشته‌اند، حجم کمتری از دی‌اکسیدکربن را جذب می‌کنند.
این مساله نگرانی‌های زیادی را برای دانشمندان ایجاد کرده است. او در گفتگو با سیب جنبه‌های مختلفی از این دستاورد را تشریح کرده است.
چرا اقیانوسها در فرآیند مقابله طبیعی با گرمایش زمین تا این حد اهمیت دارند؟
سال‌هاست که به بشر ثابت شده اقیانوسها می‌توانند در برابر فرآیندهای مخرب زیست‌محیطی نقش یک مانع بزرگ را ایفا کنند. البته این مانع خود به نوعی نیز در حال قربانی شدن است. در سال‌های اخیر، خبرهای نگران‌کننده‌ای درباره بالا آمدن سطح آب دریاها و اقیانوسها شنیده‌ایم. آب شدن تدریجی یخ‌های قطبی موجب شده تا در برخی نقاط جهان زندگی افراد در معرض خطرات زیادی قرار گیرد. با این حال، بشر متوجه شده است که اقیانوسها نقش مهمی در کاستن از حجم دی‌اکسیدکربن زمین دارند.
آنها حجم قابل توجهی از این گاز گلخانه‌ای را جذب می‌کند و به عنوان یک سد طبیعی در برابر گرمایش زمین به ایفای نقش می‌پردازند. البته این یک خبر خوشحال‌کننده است؛ اما خبر تازه این است که در مقایسه با گذشته، فعالیت اقیانوسها در جذب دی‌اکسیدکربن کمتر شده است.
آیا آمار و ارقامی نیز در این زمینه در دست دارید؟
بله، ما برای این‌که به نقشه کلی درباره حجم دی‌اکسیدکربن جذب شده در اقیانوسها دست پیدا کنیم، راهی نداشتیم جز این‌که به داده‌های مربوط به چند دهه گذشته رجوع کنیم. بررسی اطلاعات مربوط به حجم دی‌اکسیدکربن جذب شده در اقیانوسها در نیم قرن گذشته، خود به تنهایی کافی بود تا متوجه شویم اقیانوسها همچون گذشته در کاستن از حجم دی‌اکسیدکربن زمین نقش ندارند.
در حال حاضر، اقیانوسها بالغ بر 40 درصد از دی‌اکسیدکربنی را جذب می‌کنند که با اقدامات انسانی تولید می‌شود. در گذشته، این رقم به مراتب بیشتر بوده است. از این رو باید این فرآیند را خبری بد برای جامعه انسانی دانست.
کمی هم درباره ماموریت تحقیقات خود و تیم همراهتان صحبت کنید.
ما برای این‌که به نقشه ترسیمی درستی از وضعیت کاسته شدن از حجم دی اکسیدکربن زمین از سوی اقیانوسها دست پیدا کنیم، راهی اقیانوس‌های مختلف زمین شدیم.
نکته مهم این است که با توجه به عوامل مختلف، روند جذب دی‌اکسیدکربن به عنوان یک گاز مهم گلخانه‌ای از طرف اقیانوس‌های زمین در نقاط مختلف چندان یکسان نیست و به همین دلیل باید در نقاط مختلف زمین این وضعیت را بررسی می‌‌کردیم. حضور در مناطقی همچون قطب جنوب، آلاسکا و هاوایی، این امکان را برای ما فراهم کرد که با دید بهتری به بررسی نوسانات موجود در اوضاع جوی زمین بپردازیم.
مهم‌ترین یافته‌ای که از این تحقیقات داشته‌اید، چه چیزی بوده است؟
به نظر من، تحقیقاتی از این دست همواره با طیف گسترده‌ای از یافته‌ها همراه هستند که می‌توان از نتایج آن در عرصه‌های مختلف علمی و تحقیقاتی استفاده کرد. با این حال، فکر می‌کنم این نکته که در مقایسه با گذشته‌های نه‌چندان دور، اقیانوسها در جذب حجم قابل توجهی از دی‌اکسیدکربن ناتوان شده‌اند، باید به عنوان مهم‌ترین دستاورد چنین تحقیقاتی تلقی شود.
به نظر شما، چه عواملی در فرآیند تضعیف اقیانوسها، نقش اصلی را ایفا کرده‌اند؟
عوامل متعددی در این زمینه ایفای نقش می‌کنند که شاید ما هنوز برخی از آنها را کشف نکرده باشیم. می‌توان گفت گرم شدن نسبی قسمت سطحی (بالایی) آب اقیانوسها و دریاهای جهان، مهم‌ترین عامل در ناتوانی اقیانوسها در جذب دی‌اکسیدکربن زمین است.
از آن گذشته، در تمامی اقیانوس‌های جهان چرخه‌های طبیعی وجود دارد که بروز هرگونه تغییری در آنها، به برهم خوردن مکانیسم‌های طبیعی نهفته در اقیانوسها منجر می‌شود. یکی از نتایج منفی برهم خوردن این چرخه‌ها این است اقیانوسها نمی‌توانند همچون گذشته در جذب دی‌اکسیدکربن زمین توانمند باشند.
به نظر می‌رسد این فرآیند با افزایش جمعیت زمین و همچنین انقلاب صنعتی و تولیدات صنعتی ارتباط مستقیمی دارد؟
دقیقا همین طور است. به این نکته توجه کنید که در گذشته صحبت از تغییرات و نوساناتی که اکنون درباره اقیانوسها می‌شود در میان نبوده، اما با افزایش جمعیت زمین بخصوص در یک قرن گذشته، از یک سو و حجم قابل توجهی از گاز گلخانه‌ای دی‌اکسیدکربن که بشر عامل اصلی تولید آن بوده از سوی دیگر اقیانوسها در صف اول قربانیان تغییرات جوی قرار گرفته‌اند.
پس با توجه به این وضعیت باید نگرانی‌های زیادی درباره آینده داشته باشیم؟
بله، البته اگر اقدام خاص و ضربتی صورت نگیرد. در آینده شکل و شمایل تولید گازهای گلخانه‌ای نظیر دی‌اکسیدکربن تغییر می‌کند و گرچه صحبت‌های زیادی برای توقف انتشار این گاز در اتمسفر زمین شده؛ اما این تلاش‌ها قربانی تمایلات و ملاحظه‌های سیاسی و بین‌المللی شده است.
نکته عجیب این است که سران بسیاری از کشورهای جهان که در زمره اصلی‌ترین تولیدکنندگان گازهای گلخانه‌ای قرار دارند، پرداختن به موضوعی به این مهمی را در اولویت‌های خود قرار نداده‌اند.
آیا می‌توانید آمار و ارقامی درباره جذب دی‌اکسیدکربن از سوی اقیانوسها در آینده ارائه کنید؟
ما در حال کار روی این موضوع هستیم. برای این منظور از مدل‌های رایانه‌ای استفاده می‌کنیم که درک ما را از این فرآیند افزایش می‌دهند. این مدل‌ها مبتنی بر اطلاعاتی هستند که در دهه‌های گذشته به دست آمده‌اند. با این حال یک چیز را می‌توان با قاطعیت گفت و آن این است که اگر این روند همچنان ادامه داشته باشد، جذب دی‌اکسیدکربن از سوی اقیانوسها به مراتب کمتر از 40 درصد گذشته خواهد بود.
پروفسور جفری پارک در یک نگاه
پروفسور جفری پارک، استاد علوم زمین‌شناسی و ژئوفیزیک در دانشگاه ییل است که سال‌های طولانی از عمر تحقیقاتی خود را روی فرآیند گرمایش زمین و علل اصلی در این فرآیند صرف کرده است. وی در کالیفرنیا به دنیا آمده و علاقه علمی اصلی‌اش نیز در زمینه علوم زمین‌شناسی بوده است. وقوع زمین‌لرزه‌ای در سال 1971 جرقه اصلی گرایش او به این عرصه علمی بوده است.
